Over Groene Buurtprojecten & Zingeving

Ik ken Rutger Henneman van de eerste ronde selectiegesprekken die we voerden voor de Groen Dichterbij Icoonprojecten eind 2012. Hij deed mee met zijn project de Gandhituin in Rotterdam, een tuin waarvan de missie in lijn ligt met de ideeën van Gandhi op het gebied van vrede en geweldloosheid, inclusiviteit en duurzaamheid. Uiteindelijk werd de Gandhituin niet het Zuid-Hollandse icoonproject, dat werd de Spoortuin, maar kregen de initiatiefnemers wel een mooie cheque van het Oranje Fonds.

De woorden en ideeën van Rutger bleven me bij en ik was dan ook erg blij dat ik hem een keer uitgebreid kon horen spreken op het ER Groeit-event van Eetbaar Rotterdam in het voorjaar van 2014. De ‘zingeving’ waar hij het over had bleek inderdaad helemaal niet zweverig, maar juist heel aards en praktisch – precies zoals ik het zelf op Eetbaar Park altijd ervaren heb. Het gaat over verbinding met de natuur en de mensen op de plaats waar je je bevindt, niet over hoge ongrijpbare zaken. Het gaat ook over een andere manier van kijken naar die plek en naar het nut dat die plek kan hebben.

Op 21 augustus organiseer ik i.h.k.v het Zuid-Hollandse Groen Dichterbij Zomerprogramma een bijeenkomst over het thema ‘groene buurtprojecten & zingeving’ (kijk hier voor meer info) en het onderstaande is een voorproefje van deze bijeenkomst.

Wat is spiritualiteit voor jou?

Spiritualiteit zie ik als ons dagelijkse streven naar een vervuld leven. Uit die dagelijkse zoektocht naar vervulling komt eigenlijk alles voort. Van daaruit ga je bijvoorbeeld voedsel kopen (of verbouwen) en ga je een economisch leven aan. Vanuit daaruit volg je bepaalde normen in het dagelijkse leven. Je bouwt patronen van handelen, en samen met anderen die dat ook doen – bouw je een samenleving.

Dat is dus eigenlijk heel praktisch?

Als je handelt vanuit liefde, heeft je dagelijkse handelen andere structuren dan wanneer je handelt vanuit hebzucht. Het bepaalt hoe ik een boer behandel waar ik mijn mais vandaan haal. Geef ik hem een eerlijke prijs of denk ik alleen aan mezelf? Dat is wat economie is. Dat is ook wat politiek is – hoe je je macht gebruikt t.o.v. andere mensen. In alle spirituele tradities worden handvaten aangereikt over hoe je dit soort basale relaties zou moeten inrichten.

Grote systemen beginnen bij kleine handelingen?

Zo’n verschil tussen ‘groot’ en ‘klein’ bestaat niet, behalve in ons hoofd. ‘Het Voedselsysteem’ dat klinkt groot, abstract en ver weg. Maar het voedselsysteem zit in ons en ons dagelijks handelen. Het bestaat uit de normen die we dagelijks volgen. Als ik naar de supermarkt ga om rijst te kopen heb ik de normen van het marktsysteem gevolgd én in stand gehouden (gecreëerd). Als een politicus een wet wil veranderen (om bijvoorbeeld de economie anders in te richten) dan stelt hij voor dat heel veel mensen hun dagelijkse leven omgooien. En dus ook hun sociale en spirituele dagelijkse leven. Hij stelt voor dat heel veel mensen opeens andere relaties moeten aangaan, bijvoorbeeld met een rijstboer. En dat ze andere dagelijkse dingen moeten doen om een vervuld leven na te streven. Andersom kan je door een ander dagelijks leven te leven een ander voedselsysteem bouwen.

Hoe kan dat anders dan?

In het huidige voedselsysteem zijn alle relaties weg, of de relaties zijn er wel, maar die voelen we niet. Ze zijn volledig geanonimiseerd. We kennen die boer niet die onze rijst heeft verbouwd. En we kennen de dorpeling niet die in een sloppenwijk moet gaan wonen omdat zijn land is opgekocht om voor ons koffie te verbouwen. Oftewel het gevolg van die anonimiteit: schandalen, uitsluiting en een gebrek aan verantwoordelijkheidsgevoel. We zouden in ons dagelijks leven weer die innerlijke band moeten voelen met de mensen waar we een economische band mee hebben. En we zouden die relatie dan weer meer vanuit liefde moeten inrichten. Dan ontstaat er ook een totaal ander voedselsysteem.

Wat is de rol van een groen buurtproject volgens jou?

Het blijkt dat mensen zich prettig voelen in tuinen. Maar zingeving draait daar niet om. Je kunt je ook prettig voelen wanneer je hard met een auto over de snelweg scheurt en anderen in gevaar brengt. Een groen buurtproject voegt ook niet per definitie iets beters aan de wereld toe. Voeding kan immers ook een leger voeden. Maar we kunnen groene buurtprojecten wel zo inrichten dat ze een perfecte proeftuin zijn om weer te oefenen met het aangaan van lokale relaties met mensen en met de aarde. Zingeving draait in alle oude tradities om een vorm van niet-egoïstische liefde of mededogen. Dat wordt gevoed als je de mensen die je groente verbouwen in de ogen kan kijken en als je met je handen kan wroeten in de aarde.

En je kan dat ook vanuit een visie doen. in mijn geval is dat het streven naar vrede. De vraag is of je voorbeeldstellend naar anderen durft te zijn? Durf je als project vanuit een visie op hoe de samenleving ingericht zou moeten zijn te handelen en jezelf te uiten? Als je je daarbij richt op de concrete, praktische relaties tussen mensen liggen het vaak helemaal niet zover uit elkaar wat we belangrijk vinden in het leven. Zo bouw je aan verbinding tussen mensen. Maar, het is wel een kunst – gemeenschapsopbouw! Goed als we daarin van elkaar leren.

En de rol van de natuur daarin – hoe zie je dat?

Je gaat je beter voelen van het werken met de natuur als je meedoet met een buurttuin, niet omdat je wat komt halen, maar omdat je de relatie weer herstelt met je medemens en de natuur. Het herstel van die band met het land is tegelijk een innerlijk herstel in het diepst van je wezen: ‘soil and soul’ zoals de Schotse schrijver en activist Alastair McIntosh zou zeggen.

Tolstoy en Gandhi spraken over ‘bread labour’. Natuurbeheer, groente verbouwen, een brood bakken, spinnen – dat soort dingen zijn de mooiste en meest vervullende activiteiten in het leven volgens hen. Het houdt je niet alleen gezond, je onderdrukt ook niet iemand anders door hem voor je te laten werk. Als je een uurtje spint, heb je geen tijd meer om te shoppen, maar in het wol spinnen zelf ervaar je kwaliteiten als geduld, rust en nederigheid in plaats van hebzucht. Het is meditatief. De bezigheid zelf brengt vervulling.

Op 21 augustus gaan Rutger Henneman en Rachelle Eerhart i.k.h.v. het Zuid-Hollandse Groen Dichterbij Zomerprogramma graag met je in gesprek over dit onderwerp!