Wat Staat ons te Doen?

Naar een Economie van Rentmeesterschap, een Geïntegreerde Sociale Beweging en Methodes van Spiritueel Activisme

Rutger Henneman

(Gepubliceerd in Het Potentieel No II, Oikos, Nomos, Logos)

Inleiding

Een onvoorwaardelijk basisinkomen,^[i] andere soorten geld,^[ii] een deeleconomie, een lokale economie, een 21-urige werkweek, belasting op het gebruik van natuurlijke hulpbronnen^[iii] of op kapitaal; dit zijn een aantal concrete veranderingen die aan populariteit winnen binnen sociale en ecologische bewegingen van dit moment. Dit zijn allemaal hervormingen die onze huidige economie goed zouden kunnen bijschaven en wat duurzamer en rechtvaardiger kunnen maken. Maar we moeten geen genoegen nemen met het bijschaven van onze economie. In ‘Gandhi en de Crisis’ in de vorige editie van Het Potentieel heb ik een hervorming op de agenda proberen te zetten die meer doet dan bijschaven: het vervangen van exclusief eigendom over middelen van bestaan door ‘rentmeesterschap’ als fundament van onze economie.^[iv]

Waar eigendom een eeuw geleden in het middelpunt van debat stond over de fundamentele inrichting van onze samenleving, lijkt het nu taboe om een verandering in eigendomsregime na te streven. Het wordt tijd om dat taboe te doorbreken. Armoede en ecologische destructie kunnen niet bestreden worden binnen een kapitalistische economie. Zolang we onze middelen van bestaan in exclusief (uitsluitend) eigendom hebben, zijn geweld, onderdrukking, armoede en ecologische destructie structureel onderdeel van ons leven. Hoezeer we ook ons best doen om de schade van dat primaire geweld in tweede instantie te herstellen en bij te schaven! We hoeven de vrije markt in goederen, producten en geld niet bij te schaven wanneer we middelen van bestaan (zoals land, natuurlijke hulpbronnen en maatschappelijke productiemiddelen als fabrieken en kennis) uit die markt halen en op een inclusieve manier verdelen.

In zijn lezersbrief vraagt Ferdy Karto of ik concreter zou willen uitwerken hoe ik het voor me zie dat exclusief eigendom wordt afgeschaft en dat we een andere relatie met de aarde en onze medemens gaan institutionaliseren. Daar ga ik in dit artikel op in. Ik zal ook ingaan op zijn vraag of ik concreet wil uitwerken hoe ik de spirituele omslag voor me zie, die volgens mijn analyse nodig is om een economie van rentmeesterschap te ontwikkelen. Want in ‘Gandhi en de Crisis’ heb ik proberen te onderbouwen dat exclusief eigendom en ook rentmeesterschap manieren zijn waarop we ons in ons dagelijks leven innerlijk verbinden met onze medemens en de aarde: in uitsluiting en hebzucht, of in liefde en zelfonteigening. En dat hangt dus ook af van onze ‘spiritualiteit’: de manier waarop we in ons dagelijks leven streven naar vervulling. Zoeken we vervulling in egoïsme, in eigenbelang, en materiële welvaart of in dienstbaarheid en eenvoud?

Geen vraag is concreter dan wat we kunnen doen om die veranderingen in gang te zetten. Wat staat ons te doen om een economie van rentmeesterschap te ontwikkelen? En wat staat ons te doen om te werken aan een ‘spirituele omslag’? Dat zijn vragen die ik wil beantwoorden in dit artikel. Zo zal ik pleiten voor een democratisering van de economie door de werknemerscoöperatie als enige bedrijfsvorm toe te staan. Nog belangrijker is het doorvoeren van een landhervorming waardoor niemand uitgesloten wordt van land en waardoor landgebruik voor het produceren van basisbehoeften voorrang krijgt boven gebruik voor luxe-doeleinden.

Daarnaast gaat de vraag wat we kunnen doen, ook over de strategie en methodes van ecologische en sociale bewegingen. Ik zal me gaan buigen over wat er allemaal komt kijken bij het inrichten van een sociale beweging (‘anatomie’), en ook over methodes van ‘spiritueel activisme’^[v] (maatschappelijk handelen gericht op ‘het hart’ of ‘ziel’). Zo pleit ik voor het ontwikkelen van ‘utopische ruimtes’ en een ‘dialoog in actie’ en geloof ik dat er in de toekomst een periode van massa-metanoia nodig is om tot fundamentele maatschappelijke hervormingen te komen.

(Voor het hele artikel lees hier verder)

[i] Waar o.a. de Vereniging Basisinkomen zich voor inzet: http://basisinkomen.nl/wp/

[ii] Waar o.a. de Social Trade Organisation (STRO) zich voor inzet (www.socialtrade.nl) en wat uitgewerkt is in het boek Een @nder Soort Geld: Arkel, H. van., en H. Toxopeus (2014), Een @nder Soort Geld. Utrecht: Jan van Arkel.

[iii] Waar o.a. het Platform voor een Duurzame en Solidaire economie zich voor inzet: http://www.platformdse.nl

[iv] Henneman, R. (2014), ‘Gandhi en de Crisis’, in Het Potentieel no. 1, Crisis of Potentieel?

[v] ‘Spiritual Activism’ is een term die Alastair McIntosh veel gebruikt in zijn boeken en universitaire cursussen: A. McIntosh (2004), Soil and Soul, People versus Corporate Power. London (120)